Skip to main content

Featured

Chahilu history in Lulogooli : Gaa kale gaa Chahilu (1942-2025)

Bernard Philimona Chahilu 1942-2025  Liivulwa Mukuluundu Bernard Philemon Chahilu yivulwa muhiga gwa 1942 mweli gwa kavili guvee sita (6/2/1942). Nu mwana wa Elam Kilago na maama Jelida Modani ma vosi vaakuza. Nu muyaayi Mukizuungu Mudidi mwifwa Mumasiingila Muvisonye. Yiivulwa muyaayi munifu mulidaala lye Gaigedi, Gaigedi logongo, Wodanga Lusoma, Sabatia Sub-county, Vihiga County. Kuviikilwa makono. Yaaviikilwa ku makono no mwilwazi Daudi Kadenge muhiga gwa 1942 mulidaala lie Gavudia mulivugaana lia Valina. (Friends Church). Likevwa Yaakevwa muhiga gwa 1952 kekevo chalaangwa Silula. Lisooma Yaataangila lisooma lilie ha Gaigedi masoomo go muluguki. Yaamanya niazya Gahumbwa Primary muhiga gwa 1955 mukilaasi kia kavaga. Yaakola ligela lia vaalaanga C.E.E. (Common Entrance Exam) muhiga gwa 1956 ha Gahumbwa. Muhiga gwa 1957 yaazya kusooma mukilaasi cha kataano ha Kericho Township School. Muhiga gwa 1958 yaazya kusooma ha Kigama Intermediate mukilaasi cha siita niakolela ho ligela liala...

Rurogori nu rwa 'r', 'l' dave

Kovoraa murogori navuza vandu vang'odaa mulogooli. Kovoraa Evorogori navuza ring'oda rijira maragoli. Kijiraki?

Muriteveririza riange, gamaa ni gava 'indio garange' vujira kivuni kirungi chajira 'rurimi rwitu' rutanga kuva 'lulimi lwitu'. Sikwavakuho ne rivugana rio kohenza mumang'anago. Cha vandu varonda ne ring'oda ria Ivangeri. Na kuduki kumanya Ivangeri yang'odwa madiku gene vasakuru vitu vigaa kong'oda no kosoma. 'Ha r na l, vavoraa, vugura l. Varara vavora ziosi zitumiki, varara vavora 'l' itumikaa norondizaa ku 'e'. Vandi vazia mu kika chokovora sekoveye na 'r' inditu dave. Yaga na gandi gajiri ng'ode yaga mbura kwageriza kuturiza ho rigoyana yirio.

1. Murimoroma, korore yaha. Unyara kuranga mwana wamuvorera ativuri kuri ahanzukaa.

Ra - La
Rara - Lala
Rarara - lalala
Rararara - lalalala
Rarararara - lalalalala
Rararararara - lalalalalala
~Rurimi rwe kerogori rogotaa mundu nativura 'l'.

2. Kutumikiraa Ra re ri ro ru mu rimoroma. Moroma vudunyi mang'ana yaga;

Vurahi - vulahi
Vuruhu - vuluhu
Vurungi - vulungi
Kirahi - kilahi
Ruma - luma
~ Mu vunyingi rigirung'anyia kong'oda 'l' rimaa riromba musomi ativuri 'l'. La le li lo lu.

3. Novodoto kandi nu vwangu komeda 'r' ziviri kuvita 'l' mu rimoroma. Vora nu mwoyo gwi iguru mang'ana yaga;

Rirara - lilala
Vurara - vulala
Kirara - kilala
Verera - velela
~ Uranyora rurimi rwo kerogori ne rodedekerana mundu navora 'l' mu vutambi.

4. Mu kika chu kokora muyinzi noho kindu kitavee chicho vaSwahiri vavoraa "kunyambua".  Ha mwana mang'ana yaga asome.

Korera - kolela
Virira - vilila
Rurira - lulila
Sirira - silila
~ Vandu vingi vamaa varuha korondiza 'r' ziviri vanyagurira ku " l'l". Henza handangu.

5. Murimoroma, kari niva urahurira 'l' umanye imaa ituranaa ku "l'l". Kunyara kovora koveye na L'la L'le l'le L'li L'lo L'lu. Nu rurimi rushaguraa kutivura ndio. Vogeheru nu rwa mang'ana gene gavorwaa ganyara kuva nigavoraa vindu vindi. Henza;

Marira - mal'la (marara)
Surira - sul'la (havundu)
Korera - kol'la (havundu)
Vurira - vul'la (vurara)

6. Ha rurimi ruvuguraa "l'l" ni rwa ring'ana rivezaa ritambi. Gavugirikaa muring'oda rio vovori (direct speech). Mu ring'oda nuvurahi kuta mu vutambi. Henza;

Nyoreriza - nyol'liza
Nyerereka - nyel'leka
Tunyiririza - tunyil'liza
Ziririza - zil'liza

Kuduki kumanya novodoto kong'oda rimoroma rietu shia kurivoraa. Kandi kumanye rivora zana rituranaa ku kinduki kuri ndakivara. Kurava ni kuturi mu vogoyanu vwa kovoye mu. Avandu variho venyaa rihandika rizugane ne zinimi zindi kuri Vidako, Vanyore, Vakisa na Vavugusu. Nuvurahi navuza rwari Rorogori ruragota. Kwegehizi muritumikira 'l' ma kwidinyi ku 'r' yene.

Comments